Crna Gora će od januara naredne godine i zvanično imati pet nacionalnih parkova. Najveći stepen zaštite osim Biogradske gore, Durmitora, Lovćena i Skadarskog jezera, uživaće i Prokletije. Tako će konačno zaživjeti gotovo četiri decenije stara ideja.
Prije dvije godine Zavod za zaštitu prirode uradio je Studiju izvodljivosti za ustanovljavanje zaštićenog područja prirode plavskog dijela Prokletija, kojom se utvrđuju režim i zone zaštite, kategorije upravljanja i granica nacionalnog parka. Predstavljene su osnovne fizičko-geografske karakteristike i biodiverzitet. Jedan od autora Studije i rukovodilac projekta dr Zlatko Bulić kaže da su Prokletije jedan od najznačajnijih ekoloških i razvojnih projekata ne samo naše zemlje nego i okruženja.
- Prostor novog nacionalnog parka obiluje velikim procentom izvornih ekosistema i rijetkim zaštićenim endemičnim i reliktnim vrstama. Veoma je osjetljiv kako na fizičke uticaje na biodiverzitet i staništa tako i na zagađenje. Upoređujući Prokletije sa planinama Balkanskog poluostrva Jovan Cvijić ih je nazvao Balkanske Alpi. Po reljefu koji karakterišu planinski vrhovi, duboke doline, valovi i cirkovi obrazovani tokom snažno ispoljenih glacijacija, geomorfološki zaista podsjećaju na Alpe i u tom pogledu su bez premca - kaže Bulić.
Prema njegovim riječima, istraživanja flore Prokletija datiraju sa kraja 19. vijeka. Traju i danas, a rezultati potvrđuju Cvijićevu konstataciju.
Prema podacima o visokoplaninskim florama Balkanskog poluostrva, Prokletije su floristički najbogatija planina Balkana. Zauzimaju značajnije mjesto i od Pinda, Šarplanine, Rile i Pirina. Bogatstvo vaskularne flore procjenjuje se na blizu hiljadu i 700 vrsta, a Prokletija u širem smislu riječi dvije hiljade vrsta. Tako se ovaj planinski masiv može smatrati jednim od floristički (i vegetacijski) najbogatijih na čitavom Balkanskom poluostrvu. Analiza visokoplaninske flore zapadnog i centralnog dijela Balkanskog poluostrva (iznad 1500 m), pokazuje da su Prokletije sa 542 vrste na prvom mjestu u odnosu na sve planine poluostrva. Približno 40 odsto ukupne visokoplaninske flore zapadnog i centralnog Balkana prisustvuje na Prokletijama. Od ovog broja na srednjeevropske planinske vrste u širem smislu otpada skoro 60 odsto, što je još jedna sličnost između Prokletija i Alpa.
- Od 415 zaštićenih biljnih vrsta u Crnoj Gori na prostoru Prokletija nalazi se preko 80 vrsta. Ovo jezgro predstavlja jedan od šest centara evropske, odnosno jedan od 158 centara svjetske biološke raznovrsnosti - ističe Bulić.
Raznovrsnost flore i vegetacije je zastupljena u nizu ekosistema na sniježnicima, planinskim rudinama, na silikatima, krečnjacima i dolomitima u najvišim zonama prokletijskog masiva, zatim brojnim prirodnim šumskim zajednicama lišćara i četinara, te zajednicama degradacionih stadijuma klimatogenih ekosistema - sječina i paljevina, livada i pašnjaka i antropogenih polupustinja i pustinja.
Poseban floristički značaj čini preko 180 endemičnih balkanskih vrsta.
- Na ovom prostoru se i danas mogu naći za nauku nove biljne vrste. Posljednjih nekoliko godina na prostoru Plavskih Prokletija (Bjelič) pronađeno je nekoliko novih vrsta: prokletijska prkosnica, Majerov ušivac, prokletijska runjavica, nabraja Bulić, i dodaje kako je to pokazatelj da Prokletije nijesu dovoljno istražene.
Registrovano je oko 60 endemičnih vrsta insekata koje su karakteristične za nadzemna staništa, oko 130 vrsta dnevnih leptira, raznovrsna herpetofauna i ihtiofauna, oko 200 vrsta gljiva, a pored Durmitora, gdje je do sada zabilježeno 172 vrste ptica, Prokletije su najznačajnije stanište u kontinentalnom i sjevernom dijelu zemlje. Ako se uzme u obzir nekontinuiranost istraživanja, nedostatak zimskog, kao i ranog proljećnog i jesenjeg aspekta, te činjenice da je u kosovskom dijelu masiva registrovano 179 vrsta, vjerovatno je da su Prokletije centar planinske ptičje raznovrsnosti Crne Gore i Balkanskog poluostrva u cjelini, kaže Bulić.
Naš sagovornik ističe da su na Prokletijama prisutni veoma izraženi visinski (orografski) i horizontalni (predjelni) kontrasti. Pažnju skreću planinski masivi (bila i lanci), sa mnoštvom prevoja, cirkova i visokih vrhova koji mame planinare i alpiniste. Tu su: Sjekirica 2.005 m, Planinica 2.110 m, Čakor 1.849 m, Bogićevica 2.374 m, Kofiljača 1.826 m, Starac 2.426 m, Bjelič 2.528 m, Karanfili 2.480 m, Visitor 2.211 m, Zeletin 2.126 metara... Ističu se tektonska i glacijalna kotlinska i dolinska udubljenja, kraške površi, sa izraženim uticajem na raznolikost i ukupnu fizionomiju prostora, riječne doline kanjonskog, valovskog i kompozitnog karaktera...
Područje Prokletija spada u grupu hidrološki najbogatijih prostora Crne Gore. Čine je veći i manji vodotoci, glacijalna jezera, vrela i izvori pitke i mineralne vode, podzemne izdani i planinske lokve...
Bulić ističe da ove prirodne vrijednosti imaju zapravo višestruku razvojnu i ekološku funkciju - vodosnabdijevanje, razvoj raznih vidova turizma i sportova na vodi, navodnjavanje i razvoj poljoprivrede, proizvodnja energije, razvoj ribarstva, održavanje vodenih ekosistema i drugo. Smatra da značajne turističke vrijednosti predstavljaju glacijalna jezera - Plavsko, Ridsko, Visitorsko, Ropojansko, Tatarijsko, Bjelajsko, Koljindarsko, Čardačka i dr.
- Treba imati na umu da se radi o jedinstvenom nacionalnom i planetarnom resursu koji se mora sačuvati i dodatno unaprijediti, kako za sadašnje, tako i za buduće generacije. Razlog je jasan: ni na jednom mjestu u Evropi ne postoji takva neponovljiva kombinacija vrsta i zajednica različitog porijekla, starosti, biologije i ekologije. No, iako prevashodno ima nacionalni značaj, s obzirom na integritet Prokletija kao jedinstvenog planinskog masiva, realno je očekivati i njegov međudržavni značaj u prekograničnim programima zaštite prirodne i kulturne baštine. Po rezultatima, prirodnjačkih i drugih istraživanja, kao i u državama u okruženju gdje se pruža, ovaj veliki planinski masiv zavređuje pažnju da bude međudržavni nacionalni park i na spisku svjetske - prirodne i kulturne baštine, uvjeren je prvi čovjek Zavoda za zaštitu prirode.
Da su njegova očekivanja realna pokazuju mišljenja međunarodnih institucija i organizacija. Naime, crnogorske Prokletije definisane kao posebno značajno EMERALD područje sa nazivom ,,Plavsko – Gusinjske Prokletije sa Bogićevicom“, tip ,,C” – ili područje koje je značajno kako za ptice tako i za ostale vrste i staništa.
Otvaranje sredinom 2011.
Novi Zakon omogućio je da se proglasi peti nacionalni park, što je tek početak brojnih aktivnosti koje predstoje kako bi ovaj prostor bio i otvoren.
- Skupština Crne Gore do kraja godine treba da donese odluku o osnivanju čime će se stvoriti uslovi da JP Nacionalni parkovi Prokletije priključi svojoj organizacionoj šemi. Predstoji donošenje prostornog plana područja za posebne namjene. Plan upravljanja za NP Prokletije donijeće se šest mjeseci kasnije. Dakle, park će biti otvoren sredinom 2011. godine. U međuvremenu, nećemo sjedjeti skrštenih ruku. Za početak treba formirati službu koja će se baviti zaštitom, imenovati direktora i minimalnu administraciju. Najvažnije je da bude uspostavljena zaštita i kontrola zaštite - kaže Rade Gregović, direktor JP Nacionalni parkovi Crne Gore.
Među najznačajnijim su mjere koje se odnose na efikasnu zaštitu i unapređenje šuma, zaštite voda, kompleksnu zaštitu gla¬cijalnih jezera i njihovog neposrednog okruženja, zaštita najugroženijih vrsta biodiverziteta, efikasna zaštita i adekvatno revitalizovanje najvrijednijih elemenata kulturno-istorijske baštine, unapređenje ekološke edukacije stanovništva, jačanje institucionalnih okvira zaštite i praćenja kvaliteta životne sredine uz neposrednije angažovanje organa lokalne samouprave.
Upravo zbog zaštite, dodaje on, površina novog parka iznosi 16.530, a ne oko 23 hiljade koliko je bilo prvobitno predloženo.
- Učeći na greškama koje su, na primjer, u nacionalnim parkovima Durmitor i Skadarsko jezero, zbog neriješenih imovinsko-pravnih pitanja dovele do divlje gradnje i drugih problema, nastojali smo da problem u startu izbjegnemo. Zato od površine Prokletija samo osam odsto je u privatnom vlasništvu što olakšava ostvarivanje pune zaštite. Jer, što je učešće privatne svojine veće to je teže ostvariti zaštitu, pojašnjava Gregović.
Dva rezervata prirode
NP „Prokletije“ zahvata površinu od 16.630 hektara i u okviru njegovih administrativnih granica se nalaze dva rezervata prirode: Hridsko jezero i Volušnica sa površinom od 1.052 hektara. Kontaktna, odnosno zaštitna zona oko parka iznosi 6.252 hektara.
Van granica parka nalazi se i rezervat prirode Visitor sa površinom od 1.618 hektara. U neposrednoj blizini je predloženi spomenik prirode Plavsko jezero koji obuhvata površinu od 1.150 hektara.